Dé complete gids
voor valpreventie met tips voor ouderen

Alles wat u moet weten over
valpreventie bij ouderen

Dé complete gids
voor valpreventie met tips voor ouderen

Alles wat u moet weten over
valpreventie bij ouderen

Sofia Sitvast

Sofia Sitvast

Content writer Stannah

Gepubliceerd op 14 September 2020, 11:33

Email Facebook LinkedIn Twitter

Inhoudsopgave:

Hoofdstukken

1. Wat is valpreventie?

1.1 Wat is valpreventie bij ouderen?

Valpreventie bij ouderen is het aan de hand van richtlijnen, maatregelen en activiteiten voorkomen dat een persoon ouder dan 65 jaar ongewild en plotseling valt, ongeacht of daar letsel uit voortkomt of niet.

1.2 Waarom is valpreventie belangrijk?

Het is vrij duidelijk waarom vallen slecht voor ouderen en mensen in het algemeen is. Het doet immers pijn, het is geen fijne ervaring en vaak houdt men er zowel licht als ernstig letsel aan over. Echter wanneer we kijken naar vallen bij ouderen, mensen boven de 65, komen er nog een paar complicaties bij kijken die het voorkomen van vallen, oftewel; valpreventie, nog belangrijker maken.

Het belang van valpreventie bij ouderen is in de volgende groepen samen te vatten:

  • Ernstige fysieke gevolgen: Uit cijfers van veiligheid.nl (rapport privé – valongelukken bij ouderen) blijkt dat het aantal SEH-bezoeken voor behandeling van ernstig letsel na een val de afgelopen 10 jaar met 6 procent toegenomen is. Met als het meest voorkomende letsel heupfracturen en hoofd-hersenletsel, resulterend in een lang herstelproces of zelfs overlijden.
  • Ernstige mentale gevolgen: Na een val wordt er bij senioren vaak valangst of een gevoel van schaamte gecreëerd waardoor men zich onzeker en extra kwetsbaar voelt.
  • Ernstige sociale gevolgen: Door de gecreëerde valangst of gevoel van schaamte kan de persoon in kwestie zijn of haar activiteitenpatroon aanpassen. Hierdoor zal deze persoon minder vaak buiten komen, waardoor hij of zij in een sociaal isolement terechtkomt.
  • Ernstige financiële gevolgen: In 2018 waren de directe medische kosten voor behandeling € 955 miljoen. In de groep 85 jaar en ouder vielen de kosten vorig jaar het hoogste uit.

Een val bij ouderen boven de 65 is bijna nooit “alleen een val” daarom is aandacht geven aan valpreventie zo belangrijk. Het mentale aspect dat valangst creëert, niet meer de deur uit durven te gaan en het gevoel van schaamte, zijn allemaal reële factoren. Uiteraard is het fysieke aspect en het lange revalidatieproces zeer ingrijpend en belemmerend voor de persoon die gevallen is, maar ook voor de omgeving die hun dierbare zelfstandigheid ziet inleveren en nu waarschijnlijk (mantel)zorg nodig zal hebben.

De consequenties zijn dermate groot dat we het ons gewoon niet kunnen permitteren om geen aandacht aan valpreventie te geven.

1.3 Valpreventie in cijfers 

Veiligheid.nl deed recent onderzoek naar valongelukken in de privésfeer onder ouderen. Op basis van cijfers van de afgelopen 5 jaar bekijken we ook de prognoses voor de komende jaren.

Zoals hierboven vermeld, is de prognose dat het aantal val gerelateerde ongevallen in 2050 bijna met de helft toegenomen zal zijn. Er zullen ook veel meer 65-plussers zijn door de huidige vergrijzing en de komst van de babyboomers.

Valongelukken 65-plussers: cijfers per gemeente
Onder 65-plussers leidt vallen, struikelen of uitglijden vaak tot (zwaar) lichamelijk letsel met een ziekenhuisopname als gevolg.In bijna elke gemeente komen ernstige valincidenten onder senioren voor; waarschijnlijk ook in de gemeente waar u woont.

Om de kwestie op gemeentelijk niveau inzichtelijk te maken (en het het belang van valpreventie te benadrukken) bracht Stannah het voor u in kaart. Dit doen zij op basis van meest recente CBS-data.

De cijfers liegen er niet om: per 10.000 Nederlandse 65-plussers worden jaarlijks 151,3 ziekenhuisopnames gemeld als gevolg van een accidentele val.

Op gemeentelijk niveau zijn er echter grote verschillen. Zo vinden in Amstelveen relatief de meeste incidenten plaats (236,3).

Dit is 56,1% hoger dan het landelijk gemiddelde. Ook in Bloemendaal en Haarlem is het aantal incidenten hoog (220,4).

Op provinciaal niveau zijn het aantal valincidenten per jaar het laagst in Zeeland (97,9), Flevoland (111,1), terwijl ouderen in Noord-Holland (176) en Zuid-Holland (161) juist veel vaker vallen.

De kaart op uw eigen website gebruiken? Gebruik dan deze code:

Over de visual

De bovenstaande index is gebaseerd op meest recente CBS-data. Hierbij is het gemiddelde aantal valincidenten van de zes meest recente jaren afgewogen tegen het aantal 65-plussers per gemeente. De cijfers hebben enkel betrekking op in Nederland wonende senioren, die ingeschreven staan bij BRP.

Valongevallen 65+: naar leeftijd en geslacht (2018)

Uit het onderzoek blijkt dat vrouwen van boven de 65 ruim twee keer vaker op de Spoedeisende Hulp (SEH) terecht komen dan mannen.


Bron: Letsel Informatie Systeem 2018,VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 2018, Centraal Bureau voor de Statistiek

Valongevallen in en om huis 70+: scenario (2018)

Bijna de helft van alle valongevallen van 70-plussers gebeurt thuis, met 227 ongevallen per 10.000 inwoners.
De meeste ongevallen gebeuren in de badkamer en worden voornamelijk veroorzaakt door struikelen.
In de leeftijdsgroep 70-84 gebeuren er ook zeer veel ongelukken op de trap of ladder.

Het meest voorkomende letsel onder 70-plussers zijn heupfracturen gevolgd door hoofd-hersenletsel.

De afgelopen 10 jaar is het aantal bezoeken aan de SEH voor ernstig letsel ten gevolge van een valongeluk met 6 % gestegen.

Trend SEH-bezoeken 2009-2018 n.a.v. ernstig letsel; na valongeval 65+ jaar

De directe kosten voor medische behandelingen ten gevolge van een val waren in 2018 €955 miljoen, de groep van 85-plussers had hierin het grootste aandeel.

Directe medische kosten – valongevallen 65+ 2018; naar leeftijd

2 . Valrisico’s en-oorzaken

Hoe meer val risicofactoren iemand heeft,
hoe groter het val risico is.

2.1 Val risicofactoren

Valrisicofactoren kunnen helpen bij het in beeld brengen van hoe kwetsbaar iemand is met betrekking tot de kans om te vallen. Sommige factoren zijn nog nooit bij ons opgekomen, maar wanneer we erover nadenken zijn deze heel logisch. Het is een goede afvinklijst om zelf een keer na te gaan hoe ons eigen valrisico eruitziet, en op welke punten we extra voorzichtig kunnen zijn.

De belangrijkste risicofactoren zijn:

  • Cognitieve problemen
  • Mobiliteitsproblemen (balans, lopen, spierkracht)
  • Een eerdere val hebben gehad
  • Medicijngebruik (psychofarmaca, polyfarmacie)
  • Problemen met algemene dagelijkse levensverrichtingen (*ADL)
  • Gewrichtsproblemen
  • Verminderd gezichtsvermogen
  • Valangst
  • Duizeligheid
  • Voetproblemen
  • Ondervoeding
  • Risico’s in de leefomgeving
  • Depressiviteit
  • Pijn
  • Passiviteit

2.2 De meest voorkomende oorzaken bij vallen

De hierboven genoemde factoren kunnen we in een wat praktischere manier onderverdelen in twee groepen:

  • Lichamelijke factoren
  • Omgevingsfactoren

Er zijn heel wat elementen om ons heen die voor een val kunnen zorgen, we kennen allemaal immers het gezegde “een ongeluk zit in een klein hoekje”. Sommige factoren zijn echter vaker de oorzaak van een valpartij dan anderen. Deze worden dan valrisico factoren genoemd. Hieronder hebben we de meest voorkomende in twee rijtjes verdeeld:

Ernstige fysieke gevolgen

  • Moeilijkheden hebben met cognitieve functies zoals; aandacht, concentratie, zich oriënteren maar ook inzicht hebben en plannen maken.
  • Verminderd evenwicht waardoor men minder in balans is en moeilijker in beweging komt.
  • Kwetsbaarder omdat iemand al eerder is gevallen waardoor “valangst” kan ontstaan.
  • Medicijngebruik zoals stemmingsstabilisatoren en andere psychofarmaca die nadelig zijn bij valpreventie.
  • Duizeligheid, verward voelen, verminderd bewustzijn en desoriëntatie. Ook zich “licht in het hoofd voelen” bijvoorbeeld bij het te snel opstaan.
  • Incontinentie, vaak naar het toilet moeten gaan zeker ‘s nachts.
  • Verslechtend hoor-en gezichtsvermogen, vooral zicht gerelateerde problemen zijn problematisch.
  • Hallux-valgus of een voetknobbel, of andere voetproblemen kunnen ons evenwicht zeer verstoren.
  • Artritis en gewrichtsproblemen in het algemeen.
  • Ondervoeding en de gevolgen hiervan, zoals osteoporose of een gebrek aan vitamine D en calcium.
  • Pijn kan ervoor zorgen dan men minder mobiel is en zich minder stabiel voelt wat weer in vallen kan resulteren.
  • Het is van groot belang om in beweging te blijven en oefeningen te doen die de spierkracht, coördinatie en het evenwicht versterken.

Omgevingsfactoren

  • Natte of gladde vloeren zowel binnen als buiten.
  • Schoenen die geen houvast of stabiliteit bieden.
  • Instabiele meubels waar men geen houvast aan heeft, loszittende tapijten of tapijten in het algemeen.
  • Geen steunpunten, of onvoldoende door de gehele woning heen, en in het bijzonder in de badkamer.
  • Plekken in huis of buitenshuis die niet voldoende verlicht zijn, of geen helder licht geven.
  • Een omgeving waar men niet bekend mee is en daardoor minder snel reageren indien nodig.
  • Onrustig verkeer buiten kan voor stress en desoriëntatie zorgen.
  • Hoge opstapjes buiten of bijvoorbeeld een oneven grond of losse stoeptegels.
  • Problemen met *ADL, hoe zelfredzaam is iemand. Iemand heeft problemen met o.a.: eten, drinken, bewegen, in en uit bed/bad komen, persoonlijke hygiëne, maar ook ontspanning en reizen.

2.3 Valpreventie bij thuiswonende ouderen

Zo’n 30 procent van alle thuiswonende 65-plussers valt ten minste één keer per jaar. We kunnen dus gerust zeggen dat het een veelvoorkomend probleem is. Van deze 30% valt 15% van de thuiswonende 65-plussers zelfs ten minste twee keer per jaar.

Uit onderzoek is gebleken dat vooral het hebben van mobiliteitsproblemen voor senioren een belangrijke risicofactor is. Denk hierbij aan stoornissen in het evenwicht, looppatroon en verminderde spierkracht. Valpreventiecursussen kunnen hiervoor een goede uitkomst zijn en het valrisico verminderen. Zeker wanneer men werkt aan het versterken van de spierkracht en daardoor het evenwicht verbetert.

Tabel B1. 3 Valongevallen 2018 70+: locatie in en om huis

In hoofdstuk 4 bekijken we wat er precies allemaal aan valpreventie gedaan kan worden. We bekijken hieronder alvast 4 pijlers van valpreventie bij thuiswonende ouderen. Voor een uitgebreide uitleg kunt u het desbetreffende hoofdstuk bekijken.

Welke maatregels kunnen worden genomen?


Aanpassingen aan
de woonomgeving

Evaluatie van
het medicatiegebruik

Schoeisel

Verbeteren van
het evenwicht

2.4 Valpreventie in woonzorgcentra en ziekenhuizen

Wanneer het aankomt op valpreventie in ziekenhuizen, blijken niet alleen senioren kwetsbaar te zijn. Ook jongere patiënten kunnen namelijk een vergroot valrisico met letsel als gevolg hebben tijdens hun (tijdelijke) ziekenhuisverblijf.

De belangrijkste risicofactoren zijn:

  • Fysiologische veranderingen als gevolg van een medische aandoening
  • Medicijnen die het valrisico vergroten
  • Operaties, procedures, of diagnostische tests die de persoon verward en of verzwakt kunnen laten.
  •  Lange opnameduur

Het aantal valongelukken in ziekenhuizen is ook afhankelijk van de afdeling. De chirurgische afdeling rapporteert bijvoorbeeld minder incidenten dan andere afdelingen.

In het ziekenhuis vinden de meeste valongelukken plaats:

  • In of rondom het bed
  • Bij het lopen, zitten en bij het wassen.

Omdat men in het ziekenhuis veel tijd in en rondom het bed doorbrengt, kan dat een verklaring zijn voor de hoogte getallen in of rondom het bed.

Verzorgingscentra

Ouderen die in verzorgingscentra wonen zijn niet meer zelfstandig genoeg om thuis te blijven wonen. Valpreventieonderzoek heeft aangetoond dat het percentage 65-plussers die ten minste 1 keer per jaar valt 50% bedraagt in verzorgingstehuizen ten opzichte van 30% van 65-plussers die nog thuis wonen.

Uit onderzoek is gebleken dat 79% van de ouderen die in een verzorgingshuis of aanleunwoning wonen binnenshuis valt. Dit gebeurt vooral in de slaapkamer, huiskamer en in de gang. De overige 21% van de valincidenten vindt buitenshuis plaats. Valongelukken gebeuren meestal in de ochtend of juist in de namiddag en avond. Het is aannemelijk dat dit te maken heeft met de wisseling van het zorgpersoneel.

Welke maatregelen kunnen worden aangenomen?

  • Het creëren van een veiligheidsbeleid op organisatorisch niveau
  • Evaluatie van bouwtechnische aspecten
  • Bewustwording van het probleem

Andere valpreventie maatregelen komen veel overeen met algemene valpreventie maatregelen, die we in hoofdstuk 2 kunnen bekijken. Het is vaak nodig om ook in ziekenhuizen en vooral in woonzorgcentra een valpreventieplan te maken, specifiek voor de individuele bewoner.

2.5 Valpreventie en uw zorgverzekeraar

Valpreventie staat hoog op de agenda en is een aspect van ons leven waar serieus aandacht aan moet worden gegeven, zeker wanneer we de 55 zijn gepasseerd. Daarom vergoeden veel verzekeraars (deels) valpreventieactiviteiten. De vergoeding kan per verzekeraar en soort (aanvullende) verzekering verschillen.

Over het algemeen worden valpreventie activiteiten vanuit de aanvullende verzekering vergoed. Dit kan eenmalig zijn of een vast bedrag per jaar. Deze activiteiten worden over het algemeen alleen voor 55-plussers vergoed. Vaak hangt de hoogte van de maximale vergoeding van de aanvullende verzekering af. Er kan echter gerekend worden op een vergoeding tussen de €50 en €300.

De volgende valpreventiecursussen die we in hoofdstuk 5 beter bekijken vallen onder het type valpreventieactiviteiten die door uw zorgverzekeraar vergoed zouden kunnen worden:

  • In Balans
  • Vallen Verleden Tijd
  • Zicht op Evenwicht

Neemt u contact met uw zorgverzekeraar op om precies te weten op welke vergoeding u kunt rekenen voor valpreventie activiteiten.

2.6 Valpreventie en vitamine D

Het is wetenschappelijk bewezen dat er een verband is tussen vitamine D en valpreventie. In een eerder artikel over het belang van vitamine D dat u op onze blog via deze link terug kunt lezen, bespreken wij waarom deze zonneschijn vitamine zo belangrijk voor ons welzijn is. Vitamine D is namelijk essentieel om onze botten gezond en sterk te houden, en gezonde botten zijn weer essentieel bij valpreventie.

Vitamine D wordt vaak voorgeschreven als een preventieve maatregel om vallen onder ouderen te voorkomen. Omdat vitamine D een belangrijke bijdrage levert aan de kwaliteit van onze botten. Een verbeterde botkwaliteit heeft een positief effect op spierkracht en spierfunctie, twee elementen die we niet kunnen missen bij valpreventie.

VITAMINE D IN ONS LICHAAM

Vitamine D is via voedsel in te nemen (bekijk in ons vitamine D artikel waar u de meeste vitamine D uitkrijgt), maar het belangrijkste aandeel wordt in onze huid aangemaakt. In de afbeelding hierboven kunt u zien hoe dit in zijn werking gaat.

Ook calcium speelt een belangrijke rol bij het sterk en gezond houden van onze botten. Het is daarom ook van belang om voldoende voedsel met calcium te nuttigen. Een tekort aan vitamine D en calcium kan leiden tot zwakke spieren en botten die pijnlijk en breekbaar kunnen zijn. We hebben gezonde en sterke spieren nodig om ons evenwicht op peil te houden waardoor we minder snel onze balans verliezen en dus ook minder geneigd zijn om te vallen. In het geval dat u toch een keertje valt, is het van belang dat uw botten sterk genoeg zijn om niet te breken. Zoals we in de statistieken in hoofdstuk 1.3 hebben gezien, zijn heupfracturen het meest voorkomende letsel als gevolg van een val. Dat moeten we dus zien te voorkomen.

Wat u kunt doen om meer vitamine D binnen te krijgen:

  • Uw dokter kan u vitamine D supplementen voorschrijven, bespreek dit altijd eerst met uw dokter. Een teveel aan vitamine D kan weer nadelige gevolgen voor uw nieren hebben, alhoewel een teveel niet vaak voorkomt.
  • Stel uw huid in de periode april-oktober ten minste 15 minuten per dag bloot aan daglicht, vooral via de armen, benen en buik.
  • Nuttig voedsel dat rijk aan vitamine D en aan calcium is.

Bekijk voor een compleet advies met betrekking tot deze zonneschijn vitamine ons vitamine D artikel.

Vitamine D is via voedsel in te nemen (bekijk in ons vitamine D artikel waar u de meeste vitamine D uitkrijgt), maar het belangrijkste aandeel wordt in onze huid aangemaakt. In de afbeelding hierboven kunt u zien hoe dit in zijn werking gaat.

Ook calcium speelt een belangrijke rol bij het sterk en gezond houden van onze botten. Het is daarom ook van belang om voldoende voedsel met calcium te nuttigen. Een tekort aan vitamine D en calcium kan leiden tot zwakke spieren en botten die pijnlijk en breekbaar kunnen zijn. We hebben gezonde en sterke spieren nodig om ons evenwicht op peil te houden waardoor we minder snel onze balans verliezen en dus ook minder geneigd zijn om te vallen. In het geval dat u toch een keertje valt, is het van belang dat uw botten sterk genoeg zijn om niet te breken. Zoals we in de statistieken in hoofdstuk 1.3 hebben gezien, zijn heupfracturen het meest voorkomende letsel als gevolg van een val. Dat moeten we dus zien te voorkomen.

Wat u kunt doen om meer vitamine D binnen te krijgen:

  • Uw dokter kan u vitamine D supplementen voorschrijven, bespreek dit altijd eerst met uw dokter. Een teveel aan vitamine D kan weer nadelige gevolgen voor uw nieren hebben, alhoewel een teveel niet vaak voorkomt.
  • Stel uw huid in de periode april-oktober ten minste 15 minuten per dag bloot aan daglicht, vooral via de armen, benen en buik.
  • Nuttig voedsel dat rijk aan vitamine D en aan calcium is.

Bekijk voor een compleet advies met betrekking tot deze zonneschijn vitamine ons vitamine D artikel.

3. Valpreventie en chronische aandoeningen

Het is niet voor niets dat er zoveel aandacht wordt gegeven aan valpreventie. De zaken worden nog wat gecompliceerder wanneer er een chronische aandoening in het spel is. Hoe voorkom je bijvoorbeeld vallen wanneer iemand de ziekte van Parkinson heeft? Wat is de beste manier van omgaan met valpreventie bij mensen met dementie? Belangrijke vragen waar we vaak niet direct een antwoord op hebben. In dit hoofdstuk gaan we precies daarnaar kijken.

Hoe kunnen mensen met een chronische aandoening werken aan valpreventie?

3.1 Valpreventie bij ouderen met dementie en cognitieve problemen

Ook bij valpreventie en dementie staan een veilige woonomgeving en beweegprogramma’s op nummer 1. Zoals we hebben kunnen zien, is het duidelijk dat in beweging blijven essentieel is bij het voorkomen van vallen. Dat geldt ook voor mensen die dementie hebben. Omdat dementie relatief veel voorkomt, zo hadden in 2018 maar liefst 270.000 Nederlanders een vorm van dementie, en deze aantallen door de vergrijzing zeker zullen toenemen is aandacht voor valpreventie in deze groep ontzettend belangrijk.

De risicofactoren die in hoofdstuk 2.2 zijn omschreven gelden ook voor deze groep, echter hebben mensen met cognitieve problemen en dementie 2 keer zoveel kans om te vallen dan mensen die deze problemen niet hebben. Dit heeft als gevolg maar liefst drie keer zoveel heupfracturen! Daarbij heeft deze groep een grotere kans om als resultaat van val-gerelateerd letsel in verzorgings- of verpleeghuis terecht te komen en zelfs tot overlijden.

Gedragsproblemen die aan dementie verbonden zijn kunnen voor een hoger valrisico zorgen. Dat zijn onder andere de volgende gedragsproblemen:

  • Ronddwalen
  • Impulsiviteit
  • Problemen met inschatten van omgevingsrisico’s en eigen capaciteiten

Valpreventie en cognitieve problemen

Om deze problemen en andere dementie-gerelateerde problemen te kunnen behandelen, krijgen patiënten met cognitieve problemen vaak psychotrope medicijnen voorgeschreven. Medicijnen zoals stemmingsstabilisatoren, antipsychotica en antidepressiva zijn nadelig bij het voorkomen van vallen. Het is dus wel begrijpelijk waarom deze groep nog kwetsbaarder is dan hun leeftijdsgenoten zonder cognitieve problemen.

Daarnaast worden de volgende uitvoerende functies ook negatief beïnvloed:

  • Plannen
  • Geheugen
  • Aandacht

Ook zijn er aanwijzingen dat deze functies samengaan met loopstoornissen en evenwichtsproblemen. Dit bemoeilijkt participatie aan valpreventie, waardoor de effectiviteit van valpreventie-inspanningen ten opzichte van ouderen zonder cognitieve problemen vermindert.

Wat is belangrijk bij valpreventie en dementie en waar moet op gelet worden?

Net zoals bij ouderen die niet in deze kwetsbare groep zitten, zijn de volgende factoren belangrijk bij het voorkomen van vallen:

  • Beweegprogramma’s die zich richten op mobiliteit, spierkracht en balans
  • Evaluatie en aanpassing van medicijnen
  • Oogtesten
  • Aanpassingen aan de woning
  • Vitamine D-supplementen

Echter voor deze kwetsbare groep kan de effectiviteit van valpreventieprogramma’s worden vergroot wanneer bovengenoemde punten worden uitgevoerd in combinatie met:

  • Een op maat gemaakt behandelingsprogramma
  • Begeleiding van een mantelzorger en/of een zorgprofessional
Het Otago programma

Ontwikkeld door een onderzoeksteam aan de universiteit in Otago Nieuw-Zeeland. Het Otago programma heeft als doel de balans, spierkracht en mobiliteit voor (kwetsbare) volwassenen te verbeteren. Onderzoek heeft aangetoond dat dit programma vooral effectief is bij 80-plussers, en in het algemeen valincidenten met 35% heeft verminderd. Ook werd er een toename van zelfvertrouwen, kracht en evenwicht geconstateerd bij de deelnemers. Dit beweegprogramma is vooral geschikt voor kwetsbare ouderen die met of zonder loophulpmiddelen lopen.

3.2 Valpreventie en Osteoporose

Osteoporose is een chronische aandoening van het skelet waarbij de botsterkte steeds afneemt. Mensen met osteoporose hebben daarom zeer zwakke en poreuze botten. Men weet vaak pas nadat een bot is gebroken dat hij of zij osteoporose heeft. Over het algemeen geeft osteoporose geen klachten, echter in sommige gevallen kan osteoporose wel voor pijn zorgen, bijvoorbeeld in het geval van wervelfracturen of ingezakte rugwervels.

Osteoporose zorgt ervoor dat er minder botmassa is maar ook voor een verandering in de botstructuur, hierdoor ontstaan er gemakkelijker botbreuken. Valpreventie en osteoporose hebben daarom een belangrijke verbintenis, een brozer bot breekt immers veel gemakkelijker bij een val dan een sterker bot.

Enkele cijfers:

  • Er zijn ongeveer 900.000 mensen met osteoporose in Nederland
  • Verwachting is dat dit naar 1.2 miljoen in 2025 zal stijgen
  • Ongeveer 2/3 is vrouw en 1/3 man
  • De pols, arm, heup en wervels breken het meest als gevolg van osteoporose
  • Jaarlijks breken ruim 90.000 55-plussers een bot als gevolg van osteoporose

Een botbreuk bij 55-plussers is vaak een aanleiding om op osteoporose te testen, en zou ook als eerste signaal voor een test moeten worden aangenomen. Het is belangrijk om zelf alert te blijven zodat er tijdig aan voorzorg kan worden gewerkt. Een gebroken bot heeft uiteraard negatieve gevolgen die het beste kunnen worden voorkomen, dit is natuurlijk ook het doel bij valpreventie.

Er zijn enkele risicofactoren die u bij uzelf kunt nagaan:

  • U bent ouder dan 55 jaar
  • U heeft een gewicht onder de 60 kg
  • U heeft een botbreuk gehad na uw 50ste levensjaar
  • Één of beide ouders hebben ooit een heup gebroken
  • U heeft last van een verminderde mobiliteit
  • U heeft reumatoïde artritis
  • U bent in de afgelopen 12 maanden ten minste één keer gevallen
  • U heeft diabetes, COPD, darmziekte, verhoogde schildklierwerking of epilepsie
  • U heeft langer dan 3 maanden glucocorticoïden gebruikt

Bovengenoemde punten zijn risicofactoren. Indien u uzelf hierin herkent is het wellicht een goed idee om het met uw (huis)arts te bespreken. Wanneer nodig kunt u dan getest worden op osteoporose. Neemt u dan altijd uw medicijnenoverzicht mee (deze is bij uw apotheek te verkrijgen) zodat uw arts precies weet welke medicijnen u momenteel inneemt en of dit invloed kan hebben op uw valrisico.

3.3 Valpreventie bij de ziekte van Parkinson

De ziekte van Parkinson heeft veel invloed op ons evenwicht en vallen kan daardoor gemakkelijker gebeuren. Vooral wanneer iemand zich al in de “middenfase” van parkinson bevindt. De middenfase betekent dat de persoon de symptomen van parkinson al voelt. Wanneer iemand in de beginfase zit, is dit nog niet het geval.

In de middenfase komen de eerste beperkingen en is het uitvoeren van bepaalde activiteiten moeilijker. In deze fase komen de problemen met ons evenwicht aan bod en kunnen we spreken van een verhoogd valrisico. Vaak wordt er in deze fase door middel van fysiotherapie gewerkt aan het behouden en bevorderen van activiteiten door te oefenen met activiteiten en functies bij probleemgebieden zoals; lichaamshouding, reiken, grijpen, balans en lopen.

Bij de ziekte van Parkinson is het dus ook van belang om zo veel mogelijk in beweging te blijven om zodoende vallen te voorkomen. Uiteraard dient u dit altijd in overleg met uw (huis)arts, fysiotherapeut en of ergotherapeut af te spreken. Vooral bij de ziekte van Parkinson is begeleiding bij fysieke beweging ontzettend belangrijk, want het is natuurlijk niet de bedoeling dat dankzij de beweging het valrisico juist wordt vergroot.

Om het valrisico bij parkinson te verkleinen kunnen verschillende therapeutische mogelijkheden overwogen worden:

  • Optimaliseren van de parkinsonmedicatie
  • Verminderen van of stoppen met kalmeringsmiddelen
  • Kinesitherapie gericht op het verbeteren van het evenwicht
  •  Interventie van onder andere verpleegkundigen en ergotherapeuten

Wilt u meer weten over parkinson en valpreventie? Bekijkt u dan vooral ons uitgebreide artikel over het effect van parkinson op ons evenwicht en mobiliteit op ons blog.

4. Valpreventie aanpassingen aan huis en omgeving

Zoals we in de voorafgaande hoofdstukken hebben kunnen zien, is valpreventie zeker noodzakelijk .Helemaal als we nagaan dat er elke 5 minuten een 65-plussers op de SEH terechtkomt als gevolg van een val. Vergeet niet dat een val met letsel als gevolg immers invloed heeft op bijna alle vlakken van ons leven.

Gelukkig zijn er wel maatregelen die we kunnen treffen om ervoor te zorgen dat het risico aanzienlijk wordt verminderd. In dit hoofdstuk gaan we kijken naar aanpassingen aan onze woning en aan de omgeving om vallen zoveel mogelijk te voorkomen.

4. Valpreventie: aanpassingen aan huis en omgeving

Zoals we in de voorafgaande hoofdstukken hebben kunnen zien, is valpreventie zeker noodzakelijk .Helemaal als we nagaan dat er elke 5 minuten een 65-plussers op de SEH terechtkomt als gevolg van een val. Vergeet niet dat een val met letsel als gevolg immers invloed heeft op bijna alle vlakken van ons leven.

Gelukkig zijn er wel maatregelen die we kunnen treffen om ervoor te zorgen dat het risico aanzienlijk wordt verminderd. In dit hoofdstuk gaan we kijken naar aanpassingen aan onze woning en aan de omgeving om vallen zoveel mogelijk te voorkomen.

4.1 Valpreventie in de badkamer en op het toilet

De meeste valgerelateerde ongelukken thuis gebeuren in de badkamer en toilet, en dat is ook wel te begrijpen. Nattigheid, gladde tegels en zeepproducten kunnen namelijk een gevaarlijke combinatie zijn. Zeker wanneer de juiste maatregelen niet worden toegepast.

Er zijn verschillende maatregelen die we in onze badkamer en toilet kunnen toepassen om een veilige plek te creëren:

• Bad vervangen door een seniorvriendelijke inloopdouche: inloopdouches die speciaal voor ouderen ontworpen zijn komen vaak al met alle veiligheidsmaatregelen die u nodig heeft zoals:

  • Antislip vloer
  • Een glazen wand
  • Antibacteriële hars
  • Versterking in het glas
  • Planchet op hoogte
  • Handgreep

Let op! Het is altijd een goed idee om u door een ergotherapeut of veiligheidsadviseur te laten adviseren.

Antislipmatten:

Als er geen antislipvloeren in de douche of bad aanwezig zijn, is het essentieel om deze te plaatsen. Het is ook aan te raden om deze vóór de wastafel en toilet te plaatsen. Het is van belang dat het om antislipmatten gaat die speciaal voor dit doel gemaakt zijn en van goede kwaliteit zijn, anders kunnen ze juist gevaarlijk zijn.

Goede en heldere verlichting:

Het is van groot belang dat zowel de badkamer als het toilet goede en heldere verlichting hebben zodat het goed te zien waar men stapt.

Extra lage opstap:

Voorkom dat er ergens overheen moet worden gestapt om de douche of het bad te gebruiken. Zo is bijvoorbeeld een opstap van 4 cm hoog een goede hoogte.

Handgreep:

In en rond de douche/bad en aan weerszijden van het toilet. Gebruik geen handdoekhouders als vervanging voor een grijpstang. Deze zijn namelijk niet gemaakt om het gewicht van een persoon te kunnen dragen en kunnen daardoor juist gevaarlijk zijn.

Douchestoel/-zitje:

Afhankelijk van het mobiliteitsniveau van de gebruiker, zijn er veel mogelijkheden beschikbaar. Het is belangrijk om er één te kiezen die zowel in rechte als in gebogen oppervlakken kan worden geplaatst en een rugleuning heeft voor extra comfort.

Toiletverhoger:

Vooral nuttig voor mensen die moeite hebben met zitten of opstaan.

Voor uitgebreide informatie met betrekking tot het belang van persoonlijke zorg en het veilig maken van sanitaire ruimtes verwijzen wij u door naar ons artikel op onze blog.

4.2 Valpreventie op de trap

Naast de sanitaire ruimtes in huis, is de (vaste) trap een van de gevaarlijkste plekken wat betreft het vallen. Het gebeurt vaak dat men, wanneer traplopen niet meer gaat, het gebruik van de trap probeert te vermtraoijden. Hierdoor wordt er bijvoorbeeld maar op één etage geleefd en wordt het bed naar beneden gebracht, waardoor de levenskwaliteit verslechtert en de controle over het hele huis verloren gaat. Een andere optie is om de trap toch te blijven gebruiken wanneer dat eigenlijk al niet meer gaat. Waardoor men zich in gevaarlijke situaties waagt, of met handen en voeten de trap op en af gaat.

Waardigheid, controle en zelfstandigheid behouden is zeer belangrijk voor onze levenskwaliteit. Wanneer we deze door middel van hulpmiddelen kunnen behouden en daardoor de vaak zeer negatieve gevolgen van vallen kunnen vermijden, is het zaak om daar werk van te maken. Ook hier kan een ergotherapeut uitkomst brengen.

Hoe maken we de trap valbestendig?

Stevige trapleuningen/handgrepen:

Zorg dat er aan beide zijden op verschillende punten langs de trap plekken zijn waar men zich aan kan vasthouden. Een extra beugel aan het einde van de trap waar de leuning eindigt kan ook veel steun bieden.

Geen gladde treden:

Zorg dat er op verschillende punten langs de trap en aan beide zijden, plekken zijn waar men zich aan kan vasthouden. Een extra beugel aan het einde van de trap waar de leuning eindigt kan ook veel steun bieden.

Goede belichting:

Zeker op de trap geldt dat alle treden goed zichtbaar moeten zijn. Het gaat hier dus niet om een gezellig sfeerlicht, maar om helder wit licht dat de gehele trap ruim belicht.

Geen losliggend tapijt:

Losliggend tapijt is een van de meest voorkomende manieren om te struikelen. Zorg ervoor dat het tapijt professioneel op de treden wordt vastgemaakt, of verwijder deze compleet door te vervangen met anti-slip treden.

Mobiliteitshulpmiddel:

Ook het installeren van een toekomstbestendige traplift helpt bij het voorkomen van een val op de trap. Vaak wordt er te laat aan dit hulpmiddel gedacht. De meeste mensen die er één laten installeren hebben daarom als eerste reactie dat ze dat veel eerder hadden moeten doen. Het is belangrijk dat er bij het uitkiezen van een traplift vooral wordt gekeken naar de kwaliteit, een model dat bij de behoeftes van de gebruiker past en naar de veiligheid, want daar gaat het immers om.

4.3 Valpreventie in de woon-en slaapkamer

De slaapkamer en de woonkamer zijn ook plekken waar vaak valongelukken gebeuren. Kleine dingetjes waar we eigenlijk nooit bij stil staan, kunnen vaak gevaarlijker zijn dan we dachten. Gelukkig is er heel wat aan te doen!

Ook bij valpreventie in de woon- en slaapkamer geldt dat een ergotherapeut hier het best in kan adviseren en een persoonlijk advies op basis van de behoeftes van de inwoner kan creëren. De woning valbestendig maken is immers niet alleen een kwestie van obstakels in de woning verwijderen of aanpassen, ook wat de bewoner wel of niet in zijn of haar omgeving kan doen is uitermate belangrijk.

Hoe maken we de woon- en slaapkamer valbestendig?

Vloer; net als in andere gedeeltes van de woning is het verwijderen van tapijten die niet vastzitten van groot belang. Ook het verwijderen van drempels of het gebruik van drempelhulpen kan veel uitkomst bieden.

Verhoogde meubels; door de bank, een stoel of het bed te verhogen, wordt het opstaan gemakkelijker waardoor men zich stabieler voelt en meer grip heeft op het evenwicht. Een sta-op stoel kan ook een comfortabel hulpmiddel zijn.

Geen losse snoeren; deze kunnen er namelijk voor zorgen dat men struikelt. Losse bedrading vastbinden of vastmaken is dus een logische maatregel.

Een bedsteun of pakpaal; een extra “optrek” steun naast het bed plaatsen voor meer houvast. Een “pakpaal” is ook een idee voor extra stabiliteit en steun in de woonkamer.

Obstakels en andere losse spullen; zoals kastjes, tafeltjes, dozen enz. kunnen het beste worden opgeruimd, verwijderd of vastgezet worden. Deze kunnen namelijk ervoor zorgen dat men hier over struikelt, of valse steun geven.

Heel veel licht; hoe ouder we worden hoe minder goed onze ogen werken. Het is daarom ontzettend belangrijk dat er veel licht beschikbaar is, en dat de schakelaar gemakkelijk te bereiken is. Verlicht bijvoorbeeld het looppad van de slaapkamer naar de wc zodat wanneer er ’s nachts naar het toilet moet worden gegaan dit goed zichtbaar is.

Ruimte tussen de meubels; om vallen te voorkomen, is het belangrijk om genoeg ruimte tussen meubels te laten. Zorg er tevens voor dat er geen obstakels staan, zodat het ook met een stok of rollator makkelijk is om te passeren.

4.4 Valpreventie in de keuken

Ook in de keuken gelden de algemene valpreventie maatregelen zoals; goede verlichting, een gelijke vloer en geen losse vloerkleedjes of andere spullen. In de keuken kan er ook nog rekening gehouden worden met:

  • Keukenkastjes;de spullen die het meest gebruikt worden kunnen het beste op de onderste planken worden geplaatst zodat ze gemakkelijk te bereiken zijn. Op deze manier is leunen op het aanrecht niet nodig en zijn krukjes of ladders te vermijden.

4.5 Valpreventie in de tuin

In de tuin bezig zijn is en blijft een goede activiteit om in beweging te blijven. Lees bijvoorbeeld ons Tuinieren voor ouderen; de voordelen van een therapeutische tuin artikel op ons blog vol met tips en voordelen van tuineren. We hebben gezien dat bewegen juist goed is om vallen te voorkomen. Ook tuinieren is hier een goed voorbeeld van, maar het moet natuurlijk wel veilig blijven.

Er zijn kleine dingen die we in de tuin kunnen aanpassen om deze meteen veel valbestendiger te maken. Bekijk hieronder de belangrijkste punten:

Een buitentraplift installeren: is de tuin of het terras alleen via een trap toegankelijk? Dan is een weerbestendige buitentraplift een goede optie om gladde en/of onregelmatige treden op een veilige manier te blijven gebruiken.

Ruim tuingerei op: zorg voor een plek waar al het tuingerei gemakkelijk op te bergen is en nog steeds gemakkelijk toegankelijk blijft. Bijvoorbeeld in de schuur of in een hermetisch te sluiten kist. Het is belangrijk dat dit niet in de tuin blijft slingeren en zodoende voor struikelgevaar kan zorgen.

BBorders nooit breder dan 1 meter: wanneer de borders niet breder dan 1 meter zijn kan de tuinder er altijd gemakkelijk bij.

Overzichtelijke looproutes en verlichting: het is van belang dat de paden niet glibberig worden wanneer het geregend, gesneeuwd of gevroren heeft. Het is zelfs de moeite waard om dit soort paden te vervangen door slipvrij materiaal. Uiteraard moeten de looproutes zo goed mogelijk met helder licht verlicht zijn.

buitentraplift installeren: is de tuin of het terras alleen via een trap toegankelijk? Dan is een weerbestendige buitentraplift een goede optie om gladde en/of onregelmatige treden op een veilige manier te blijven gebruiken.

Ruim tuingerei op: zorg voor een plek waar al het tuingerei gemakkelijk op te bergen is en nog steeds gemakkelijk toegankelijk blijft. Bijvoorbeeld in de schuur of in een hermetisch te sluiten kist. Het is belangrijk dat dit niet in de tuin blijft slingeren en zodoende voor struikelgevaar kan zorgen.

Borders nooit breder dan 1 meter: wanneer de borders niet breder dan 1 meter zijn kan de tuinder er altijd gemakkelijk bij.

Overzichtelijke looproutes en verlichting: het is van belang dat de paden niet glibberig worden wanneer het geregend, gesneeuwd of gevroren heeft. Het is zelfs de moeite waard om dit soort paden te vervangen door slipvrij materiaal. Uiteraard moeten de looproutes zo goed mogelijk met helder licht verlicht zijn.

4.6 Valpreventie en schoeisel

Schoenen hebben niet alleen invloed op iemands evenwicht maar ook op het valrisico. Verkeerd schoeisel kan ervoor zorgen dat de gebruiker uitglijdt, struikelt of valt. Ook zonder schoenen thuislopen kan voor valgevaar zorgen. Zo wordt bijvoorbeeld door alleen op sokken te lopen de kans op uitglijden vergroot.

Goede schoenen kunnen dus een grote factor zijn bij het bestrijden van vallen, maar waar moet opgelet worden bij het uitkiezen van valbestendige schoenen? We kijken eerst naar het type schoenen dat ouderen thuis vaak dragen.

Uit onderzoek is gebleken dat ouderen vaak pantoffels, sokken, schoenen die niet goed zitten of instappers dragen. Deze zijn in de meeste gevallen gemaakt van zacht materiaal wat problemen zoals hallux valgus – of voetknobbel – in de hand kan werken. Helaas geven deze schoenen vaak niet genoeg houvast en kunnen daarom een gevaar zijn voor het bewaren van het evenwicht.

Ook buiten het huis wordt vaak gezien dat men kiest voor te grote, te flexibele of te lange schoenen om pijnlijke voeten comfort te bieden. Schoenen zonder veters of een andere manier om de schoen te “sluiten” worden ook vaak aangedaan omdat het moeilijk is om de schoen dicht te maken omdat er dan gebukt moet worden.

Uiteraard is het van groot belang dat men goed zittende schoenen draagt die zowel comfort aan de voeten als veiligheid bieden. Er moet dus een balans gevonden worden tussen een schoen die én comfortabel zit én veilig is.

Waar moeten ouderen op letten bij het kopen van valbestendige schoenen?

Ondersteunde hielkraag;

Biedt extra ondersteuning aan de enkel waardoor we letterlijk “steviger in onze schoenen” staan en meer evenwicht kunnen hebben.

Dunne, stevige tussenzool;

Voor comfort en grip. Een compleet dikke zool kan ervoor zorgen dat de gebruiker minder voelt waardoor het evenwicht afneemt. Het is echter wel van belang dat het om een stevige zool gaat.

Lage hakhoogte;

Hoge haken worden geassocieerd met een verhoogd valrisico doordat het zwaartepunt van de gebruiker naar voren wordt verschoven en zodoende zowel het evenwicht als de houding kan aantasten.

Slipvaste zool;

Van rubber en niet van leer. Dit om er voor te zorgen dat de drager een goede grip op de ondergrond heeft.

Afgeschuinde hiel;

Kan meer grip bieden, vooral bij een natte ondergrond.

Sluitsysteem;

Veters of klittenband zorgen ervoor dat de schoen meer naar de voet wordt gevormd en dus beter zit.

Goed zittende schoenen;

Losse of versleten schoenen zorgen niet voor voldoende stabiliteit en helpen dus niet bij het voorkomen van vallen.

Natuurlijk kunnen er thuis wel pantoffels worden gedragen. Het is echter van belang dat deze een stroeve zool hebben en de voet goed omsluiten. Deze zijn vaak te verkrijgen bij een schoenenspeciaalzaak.

valpreventie voor ouderen

4.7 Hulpmiddelen voor valpreventie

Bepaalde hulpmiddelen kunnen zeer bevorderlijk zijn bij het voorkomen van vallen. Zoals we in dit hoofdstuk hebben kunnen zien, kan bijvoorbeeld een traplift en/of een inloopdouche uitkomst bieden om langer zelfstandig thuis te blijven wonen. Er zijn ook kleinere hulpmiddelen die zowel binnenshuis als buitenshuis kunnen helpen om vallen te voorkomen.

Binnenhuisrollator;

Is vaak een smallere versie van de traditionele rollator waardoor deze goed thuis te gebruiken is omdat deze makkelijker door smallere ruimtes is te manouveren. De binnenhuisrollator is niet geschikt voor buiten gebruik.

Buitenhuisrollator;

Een buitenhuisrollator is vaak wat robuuster zodat deze goed te gebruiken is op verschillende ondergronden. Voor een wandeling in het bos maar ook buiten op straat. Bij het uitkiezen van een rollator is het belangrijk om na te gaan wat belangrijk is voor de gebruiker. Zorg voor de rollator is ook belangrijk zeker in verband met de goede werking van de remmen.

(Wandel)stok met klem;

Een (wandel)stok kan dat extra beetje steun geven bij het opstaan en bij het lopen in huis of buiten. Het is echter van belang dat deze met een klem komt zodat de stok blijft staan en deze niet op de grond valt waardoor de persoon zich moet bukken om deze te pakken

5. Maatregelen valpreventie

Aanpassingen aan de woonomgeving

Evaluatie van het medicatiegebruik

Schoeisel

Verbeteren van evenwicht

Vitamine D inname

Verbeteren van het gezichtsvermogen

In dit hoofdstuk kijken we naar valpreventie en medicatiegebruik en wat wordt verstaan met het verbeteren van ons evenwicht, hoe bewegen juist helpt om vallen tegen te gaan en dat dat zelfs een van de belangrijkste pijlers is.

5.1 Valpreventie en medicatie

Zoals we bij de valrisicofactoren hebben gezien, kunnen sommige medicijnen niet bevorderlijk zijn bij het voorkomen van vallen. Sterker nog, vallen en medicatie gaan vaak hand in hand. Dat is bijvoorbeeld het geval bij psychofarmaca. Wanneer iemand de ziekte van Parkinson heeft of bij dementie worden dit soort medicijnen vaak voorgeschreven. Hoe kunnen we hier op zo een manier mee omgaan dat er toch wordt gewerkt aan valpreventie?

Het is belangrijk om voorop te stellen dat u altijd uw arts dient te raadplegen. Uw arts kent immers uw complete gezondheidsgeschiedenis en kan als geen ander advies geven met betrekking tot uw valrisico en de medicijnen die u nu inneemt en die u in het verleden heeft gebruikt. Ook uw medicatiegeschiedenis is van belang, omdat medicijnen langer in ons systeem blijven wanneer we ouder zijn.

Er zijn dus wel degelijk medicijnen die de kans op vallen vergroten. Wanneer u één of meerdere van de volgende medicijnen gebruikt kunt u het beste dit met uw huisarts bespreken. Wie weet is een herbeoordeling van uw medicijninname nodig.

  • Pijnstillers (morfine en tramadol maar ook bijvoorbeeld paracetamol kan nadelig zijn)
  • Slaappillen
  • Kalmeringsmiddelen
  • Anti-epileptica medicijnen
  • Medicatie tegen angst, depressiviteit, psychose en manie
  • Bloeddrukmedicatie
  • Hartproblemen medicatie
  • Plaspillen

Symptomen dat uw medicatie misschien niet helpt bij het voorkomen van vallen zijn:

  • Duizeligheid
  • Zich suf voelen
  • Een slaperig gevoel hebben

Bespreek vooral deze symptomen met uw (huis)arts, ook wanneer u zich bijvoorbeeld niet comfortabel voelt met de hoeveelheid medicijnen die u neemt. Vergeet niet om bij een nieuw voorgeschreven medicijn aan uw arts te vragen of deze effect heeft op uw valrisico.

5.2 Waarom is bewegen voor ouderen bij valpreventie zo belangrijk?

Beweegprogramma’s voor ouderen zijn vooral belangrijk met het oog op het verbeteren van iemands mobiliteit en spierkracht, met als doel om het evenwicht of de balans te versterken. Uit onderzoek blijkt dat dit zeer effectief is om vallen te voorkomen en voor een algeheel welzijn zorgt. Ook kan actief bezig zijn met een bewegingsactiviteit het vertrouwen geven dat men bijvoorbeeld na één keer vallen is verloren. Hierdoor zal er minder valangst ontstaan.

Wandelen is een bewegingsactiviteit die veel ouderen graag doen. Frisse lucht en beweging is ook zeker aan te raden. Zeker voor ouderen zonder verhoogd valrisico is wandelen altijd een goede bezigheid. Wandelen is echter niet voldoende om de spierkracht en daardoor het evenwicht te verbeteren. Voor ouderen met evenwichtsproblemen wordt daarom eerst een valpreventiecursus die gericht is op het versterken van de spierkracht aangeraden.

5.3 Welke valpreventiecursussen voor ouderen bestaan er?

Er bestaan verschillende valpreventie cursussen voor ouderen in Nederland. Veiligheid.nl heeft de volgende beweegprogramma’s aangewezen:

  • Beweegprogramma In Balans: dit programma zorgt ook voor voorlichting op het gebied van valpreventie, deze wordt tijdens een informatiebijeenkomst die bij de cursus hoort gegeven. Daarnaast worden er ook 3 cursusbijeenkomsten georganiseerd waar informatie met betrekking tot bewegen en evenwicht wordt gegeven. De cursus gaat verder met 10 weken trainingsbijeenkomsten, tijdens deze trainingsperiode wordt vooral de focus gelegd op het verbeteren van het evenwicht en sterker op de benen staan. Dit is niet een cursus waar geleerd wordt hoe iemand moet vallen om letsel te voorkomen. Veel van de oefeningen zijn gebaseerd op Tai Chi en is in lichte mate geschikt voor kwetsbare ouderen. Uiteraard is het altijd het beste om met de huisarts te bespreken welke valcursus het meeste geschikt is.
  • Beweegprogramma Vallen Verleden Tijd: is een programma voor ouderen die ten minste 15 minuten zonder loophulpmiddel kunnen lopen, dit programma is dus niet geschikt voor kwetsbare ouderen. Gefocust op het verbeteren van het evenwicht, mobiliteit en de spierkracht, door middel van een hindernisbaan waarbij de deelnemers verschillende valtechnieken leren. Tijdens deze cursus wordt geen aandacht gegeven aan voorlichting zoals wel het geval is bij In Balans. Hier wordt ook geleerd hoe iemand na een val het veiligste kan opstaan en wordt er gewerkt aan het verminderen van valangst. De cursus duurt 5 weken en gebeurt twee keer per week.
  • Beweegprogramma Zicht op Evenwicht: is zeer geschikt voor kwetsbare ouderen die zelfstandig wonen en die last hebben van valangst waardoor ze minder activiteiten buiten de deur ondernemen. De cursus richt zich voornamelijk op het verminderen van valangst door voorlichting te geven en door de deelnemers anders over vallen en veilig gedrag te laten denken. Deze cursus is voor ouderen die zowel met of zonder loophulpmiddel lopen en wordt in een groep gedurende 8 weken 1 keer per week gegeven met 1 herhalingsbijeenkomst. Wanneer de cursus individueel wordt gegeven neemt deze 3 keer thuis plaats en 5 keer telefonisch.
  • Valtraining ZekerBewegen: is door de Judo Bond Nederland gecreëerd en is gericht op vallen zo veel mogelijk te voorkomen. De deelnemers leren hier veilig te vallen en na een val weer op te staan. Ook hier gaat het vooral om steviger op de benen te kunnen staan en het versterken van de balans. De cursus vindt 1 keer per week plaats gedurende 6 weken, dit programma is niet bedoelt voor kwetsbare ouderen.

6. Handige extra informatie voor valpreventie bij ouderen

6.1 Valpreventieweek

Nederland is een land waar veel aandacht aan valpreventie wordt gegeven, hierboven hebben we al een goed beeld gekregen van enkele valpreventie initiatieven die georganiseerd worden. Een van de grootste jaarlijkse initiatieven is de Valpreventieweek die Veiligheid.nl samen met verschillende partners o.a; het Rode Kruis, het Ouderenfonds en BuurtzorgNL organiseert. Gedurende deze week wordt er extra aandacht gegeven aan valpreventie en wordt er gewerkt aan voorlichting over dit thema.

In het hele land worden er via allerlei instanties zoals fysiotherapiecentra, gezondheidscentra en sportgelegenheden activiteiten georganiseerd die de bewustwording van valpreventie centraal stellen. Deze week neemt meestal plaats in de eerste week van oktober, maar dit kan per jaar verschillen.

6.2 Blijf bij het opstaan eerst even op de rand van het bed zitten

Bij het uit bed stappen zakt onze bloeddruk even naar beneden. Dit gebeurt omdat we net een hele nacht gelegen hebben en het hart weer harder moet pompen om genoeg bloed naar het hoofd te sturen. Door het zakken van de bloeddruk kan men zich duizelig of onstabiel voelen, waardoor de kans op vallen wordt vergroot. Wanneer we eerst even de kans aan ons lichaam geven om ook wakker te worden kan dit valrisico verholpen worden.

6.2 Blijf bij het opstaan eerst even op de rand van het bed zitten

Bij het uit bed stappen zakt onze bloeddruk even naar beneden. Dit gebeurt omdat we net een hele nacht gelegen hebben en het hart weer harder moet pompen om genoeg bloed naar het hoofd te sturen. Door het zakken van de bloeddruk kan men zich duizelig of onstabiel voelen, waardoor de kans op vallen wordt vergroot. Wanneer we eerst even de kans aan ons lichaam geven om ook wakker te worden kan dit valrisico verholpen worden.

6.3 Valpreventie Checklist

Deze handige afvinklijst voor valpreventie kan u een beter beeld geven van uw eigen valrisico. Kunt u de meeste punten afvinken? Dan lijkt het erop dat u een laag valrisico heeft. Kunt u juist weinig van onderstaande punten afvinken? Dan is uw valrisico wellicht hoger dan nodig is. In beide gevallen is het altijd een goed idee om met uw huisarts te praten voor voorlichting op het gebied van valpreventie en wat u kunt doen.

Hoe goed voldoet uw woning aan uw valpreventiebehoeften?

Trappen

  • De traptreden verkeren in een goede staat.
  • De treden hebben een gladde ondergrond zonder (losliggend) tapijt. Er
  • zijn trapleuningen aan beide kanten van het trappenhuis.
  • De trap is ruim verlicht.
  • Er zijn extra handgrepen aan de boven- en onderkant van de trap.
  • De trap heeft een mobiliteitshulpmiddel zoals een traplift.

Badkamer en toilet

  • Het bad is door een (seniorvriendelijke) inloopdouche vervangen.
  • Het bad/de douche heeft een extra lage opstap.
  • Er liggen veilige antislipmatten op strategische plekken.
  • Er zijn veilige handgrepen in en rond de douche en aan weerzijden van het toilet.
  • Er is een veilige plek om tijdens het wassen en indien nodig te zitten.
  • Het toilet heeft een toiletverhoger.
  • De ruimtes zijn goed en voldoende verlicht.
  • De artikelen die het vaakst worden gebruikt zijn makkelijk te bereiken.

Keuken, woon- en slaapkamer

  • De vloer is voorzien van een gladde effen ondergrond.
  • Er zijn geen drempels of losliggend tapijt.
  • Er liggen geen losse snoeren.
  • De ruimte is goed en voldoende verlicht.Waar
  • nodig zijn er nachtlampjes.
  • Meubels zoals de bank of het bed zijn verhoogd.
  • Er is een bedsteun of een pakpaal voor extra houvast.
  • Er zijn zo min mogelijk obstakels of losse spullen.
  • De spullen die het meest worden gebruikt staan op de onderste planken.

Tuin en buiten

  • De looproutes zijn overzichtelijk.
  • De looproutes worden niet glad of gevaarlijk wanneer het regent/sneeuwt.
  • Er is voldoende verlichting.
  • Een eventuele trap heeft een mobiliteitshulpmiddel zoals een buitentraplift.
  • Er zijn goede parkeervoorzieningen.
  • De toegang tot de deur is gemakkelijk te bereiken.

Hoe goed voldoet uw gezondheid aan uw valpreventiebehoeften?

  • U weegt meer dan 60kg.
  • U heeft na uw 50ste nog nooit een bot gebroken.
  • Geen van uw ouders hebben ooit een heup gebroken.
  • Uw mobiliteit is de afgelopen tijd niet verminderd.
  • U heeft geen reumatoïde artritis.
  • U bent het afgelopen jaar niet gevallen.
  • U heeft glucocorticoïden niet langer dan 3 maanden gebruikt.
  • U heeft geen diabetes, COPD, darmziekte, verhoogde schildklierwerking of epilepsie.
  • U heeft geen moeite met cognitieve functies zoals aandacht en concentratie. U voel
  • t zich niet verward of duizelig.
  • U moet ’s avonds niet vaak naar het toilet.
  • U heeft geen verslechterd hoor-of gezichtsvermogen.
  • U heeft geen last van een hallux-valgus/een voetknobbel.
  • U heeft geen osteoporose.
  • Uw gehalte aan vitamine D of calcium is niet te laag.
  • U heeft geen pijn in de knieën of ergens anders waardoor u zich minder stabiel voelt.
  • U beweegt voldoende en geeft aandacht aan het versterken van spierkracht, coördinatie en evenwicht.
  • U gebruikt stevige ondersteunende schoenen met stroeve zool en lage hak.
  • U bespreekt uw medicijninname met uw huisarts.
  • U doet mee aan beweeg- en valpreventiecursussen.
  • U blijft bij het opstaan eerst even op de rand van het bed zitten om duizeligheid te voorkomen.

6.4 Bronnen

Longitudinal Aging Study Amsterdam

Zorgvoorbeter.nl

Ergotherapierichtlijn Valpreventie

Veligheid.nl

Effectiviteit van valpreventie bij ouderen met cognitieve problemen en dementie

osteoporosevereniging.nl

KNGF-richtlijn Parkinson Praktijkrichtlijn

Optimizing footwear for older people at risk of falls – JRRD

Langer thuis in huis

Tromp AM, Smit JH, Deeg DJ, Bouter LM, Lips P. Predictors for falls and fractures in the Longitudinal Aging Study Amsterdam. J Bone Miner Res. 1998;13:1932-9

Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (NVKG). De ‘Richtlijn Preventie van Valincidenten’

Informatie met betrekking tot valpreventie UMC Utrecht

KNGF-richtlijn Parkinson Praktijkrichtlijn

Disclaimer:
Wij hebben de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht genomen bij het schrijven van dit artikel. Mochten er toch eventuele onjuistheden of onvolkomenheden in voorkomen dan aanvaardt Stannah Stairlift ltd daar geen verantwoordelijkheden voor.